Kapalı bir ortamdaki havanın sıcaklık, nem, temizlik ve hava hareketlerini insan sağlığına ve konforuna en uygun seviyede tutmak için havanın şartlandırılmasına iklimlendirme denir.
Havalandırma ve iklimlendirme ile ilgili şartlar "İş Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü" nde belirlenmiştir.
Hava kalitesini etkileyen faktörler:
- Havanın sıcaklığı
- Havanın nemi
- Hava akım hızı
- Termal radyasyon
- Havada bulunan kirletici unsurlar
Çalışma ortam ısısının artmasına neden olan kaynaklar:
- İşyerinde yapılan işler
- Dış etkenler
- Çalışanlar
Çalışma ortam havasını kirleten etkenler:
- Kimyasal
- Biyolojik
Kirlenmenin kaynakları:
- İşyerinde yapılan işler
- Dış etkenler
- Çalışanlar
Çalışanların sağlığı için, vücut sıcaklığının normal düzeyde tutulması ve kirletici unsurların ortamdan uzaklaştırılması gerekmektedir. Bu gereklilik, işyeri ortamında uygun ve yeterli havalandırma yapılarak sağlanır. Havalandırma, çalışma ortamının ısısını düşürerek, çalışma ortam havasında bulunan kirletici etkenlerin ortamdaki seviyesini azaltarak, çalışanları sıcaktan ve ortam havasını kirleten etkenlerden kaynaklanan olumsuz etkilerden koruma yöntemidir.
Havalandırma doğal, genel ve lokal olmak üzere 3 şekilde yapılabilir.
Doğal Havalandırma:
Havanın doğal hareketi ile kapı, pencere, çatıdaki boşluklardan, çatlaklardan ve kırıklardan ortama girmesi ya da çıkmasıdır.
Genel Havalandırma:
Hava akışı yoluyla ortamda bulunan hava kalitesini korumak ya da iyileştirmek için kullanılan yöntemdir. İşyerinin bir bölümüne veya tümüne yüksek oranda hava vererek ya da havayı çekerek tüm alandaki havanın değişmesi işlemidir. En çok kullanılan havalandırma yöntemidir. Ortamda bulunan kirleticilerin seyreltilmesini sağlamak amacı ile dışarıdaki temiz havanın ortama verilmesi işlemidir. Genelde % 20 dış hava % 80 ortam havası kullanılır. Ortamdaki hava düşük hızda dış hava ile karışır. Bu yöndetmde dış ortam havasının temiz olması gerekir. Kirletici unsurlar belli bölümlerde yüksek miktarda bulunmaz ancak iş yerinin her yerine yayılır.
Lokal Havalandırma:
Kirleticileri ortama yayılmadan kaynağından emerek ortam dışına taşımak suretiyle yapılan havalandırmadır. Bu sistem emici ağızlar, hava kanalları, hava temizleyiciler ve fanlardan oluşmuştur. Ortamda bulunan kirleticileri seyreltmek yerine onları kaynağından alarak ortadan kaldırır.
İklimlendirme / Konfor Havalandırması:
Havalandırma; ısıtma, soğutma ve nemlendirme özellikleriyle birlikte değerlendirildiğinde iklimlendirmenin de önemli bir parçasıdır. İklimlendirme çalışma ortamının, üretim, ürün, çalışanların termal konforu yönlerinden tatmin edici olmasını sağlamaktadır.
İklimlendirme sistemleri, ısıtma, soğutma ve nemlendirme işlevlerini birlikte yerine getirmektedir. Bazı sistemler, havayı kirleten unsurları da elimine etmektedirler.
İklimlendirme sistemleri etkiledikleri alanlara göre ikiye ayrılır:
- Tekli alanlar için
- Çoklu alanlar için
Isıtma ve soğutma ünitesi
Su veya soğutucu gaz
Elektrik veya diğer yakıt sistemleri
Nem kontrol ünitesi
Direk su buharı enjeksiyonu
Yoğunlaştırılma üniteleri
Katı madde tutucu üniteler
Faydalı bilgiler:
- Yüzüstü uzanmaya kıyasla otururken % 3 - 5, ayakta % 8 -10, ayaktayken yere eğilmiş vaziyette ise % 50 - 60 daha fazla enerjiye gerek duyulmaktadır.
- Bir kişinin ısı üretme miktarı 50 W/m2'dir.
- Hava hareketi konfor hesabında etkili olduğundan hava hızı 0.5 m/sn'de tutulmalıdır.
- Hava nemini ölçen cihaza psikometre, radyant ısıyı ölçen cihaza ise globotermometre denir.
- Asgari olarak çoğunlukla
- durarak yapılan işlerde 12 m3
- oturmadan ayakta yapılan işlerde 15 m3
- ağır bedensel çalışmalarda 18 m3 havaya ihtiyaç vardır.
- Doğal havalandırmada diğer her kişi için 10 m3 hava gerekmektedir.
- Radyant ısı 18.3 C olduğunda, iklimsel oalrak rahat bir çalışma ortamı sağlanmış olur
- Ortam sıcaklığı ve yayılan sıcaklık düzeyleri konfor değerinde iken hava akım hızı 150 mm/sn civarında olur. Hava akımı 510 mm/sn'nin üstündeyse esinti olarak adlandırılır. Hava akım hızı 100 mm/sn'nin altına düşerse ortam havasız olarak adlandırılır.
- Büro çalışmalarında konforun sağlanması için ortam ısısı 19 C - 23 C arasında olmalıdır.
- Ağır endüstri kollarında konforun sağlanması için ortam ısısı 13 C - 16 C arasında olmalıdır.
- 25 C'yi geçmemesi gereken döşeme ısı ile baş yüksekliği ısısı arası fark 1 - 2 C'yi geçmemelir.
- Sıcaklık yaşa ve cinsiyete göre ayarlanmalıdır. Kadınlar ve 40 yaşından büyük erkekler için sıcaklık 1 C arttırılmalıdır.
- Ortam içi ve dışı arasındaki sıcaklık farklı 4 C'nin üzerine çıkmayacak şekilde ayarlanmalıdır.
- İşçi başına en az 10 m3 hava gerekmektedir. Tavan yüksekliğinin 4 mt'den sonrası hesaba katılmaz.
- Kapalı işyerleri günde en az 1 defa ve 1 saatten az olmamak üzere baştan aşağı havalandırılmalıdır.
- Kurşunla çalışma yapılan işyerlerinde adam başına 15 mt3 hava düşecektir. Bu hesaba 4mt yükseklikten sonrası hesaba alınmayacaktır.
- İşyeri havasındaki kurşun miktarı havada 0.15 mg/m3'ü geçmeyecektir.
- İşyeri havasındaki civa seviyesi 0.075 mg/m3'ü aşmayacaktır.
- İşyeri havasındaki arsenik miktarı 0.5 mg/m3'ü geçmeyecektir.
- İşyeri havasındaki kadmiyum miktarı 0.1 mg/m3'ü geçmeyecektir.
- İşyeri havasındaki karbon sülfür miktarı 60 mg/m3'ü veya 20 ppm'i geçmeyecektir.
- Filtrelerin çıkış borularının ağzı işyeri çatısından en az 180 cm yüksekte veya en yakın kapı ve pencereden 8 mt uzakta olacaktır. (Bu madde ile ilgili olarak ayrıca Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Yönetmeliği'ne bakınız)
